Jak wspomnieliśmy, nasz punkt wyjścia opiera się na dobrze ugruntowanych państwach...
Jako rozpoznawalne państwa możemy w chińskiej retrospekcji historycznej tzw. starożytności wyróżnić dwa znaczące imperia.
⛩️ Imperium Qin (dynastia Qin, 221–206 p.n.e.) — pierwsze zjednoczone państwo cesarskie w historii Chin. To państwo będzie naszym głównym obiektem analizy zstępującej, śledzącym kulturowe początki cywilizacji. Założone przez Qin Shi Huanga, który zjednoczył terytoria Walczących Królestw, Qin wprowadziło pełną centralizację biurokracji oraz ujednoliciło system wag, miar, pisma i prawa. Funkcjonalnie Qin stworzyło wzorzec tego, co w chińskim kontekście oznacza „imperium” — scentralizowane dowództwo cesarza poprzez prefektury administracyjne.
⛩️ Imperium Han (Han Zachodnia, 206 p.n.e. – 9 n.e.; Han Wschodnia, 25 – 220 n.e.) — następca i stabilizator modelu Qin, bardziej trwałe i bogatsze kulturowo. Rządy dynastii Han wprowadziły biurokrację konfucjańską, początki egzaminów urzędniczych i równowagę między centralną władzą cesarską a administracją lokalną. Ekspansja terytorialna na zachód poprzez Jedwabny Szlak uczyniła z Han drugą wielką konsolidację imperium w historii Chin.
⛩️ Kontekst dynastii Zhou (ok. 1046–256 p.n.e.)
Dynastia Zhou wyróżniła się osiągnięciami w jednoczeniu dziesiątek terytoriów, które ostatecznie zostały złączone w jedno państwo pod jedyną władzą cesarza. Nie był to jednak proces natychmiastowy — okres konsolidacji trwał ponad siedem i pół wieku.
– Dynastia Zhou następowała po dynastii Shang i wprowadziła ideę Mandatu Niebios — że moralna legitymizacja uzasadnia władzę.
– Wczesne rządy Zhou (Zachodnia Zhou, 1046–771 p.n.e.) miały charakter feudalny: władza była rozdzielona między dziedzicznych książąt.
Myślisz, że wszystko było łatwe? My też tak sądziliśmy... Ale ta fragmentacja wymagała więcej szczegółów.
Okres Wschodniej Zhou był poświęcony głównie działaniom zbrojnym — i nie bez sukcesów:
– Okres Wiosen i Jesieni (771–481 p.n.e.): dziesiątki półautonomicznych państw, nominalnie pod władzą Zhou. Lokalni władcy rozpoczęli reformy, tworzyli armie i rozwijali biurokrację.
– Okres Walczących Królestw (481–221 p.n.e.): siedem głównych potęg (Qi, Chu, Yan, Han, Zhao, Wei, Qin). Wojny przyspieszyły proces centralizacji i postęp technologiczny.
W czasie Walczących Królestw państwo Qin, położone na dalekim zachodzie, stopniowo się umacniało dzięki reformom rolnym, innowacjom wojskowym i surowemu rządowi legalistycznemu (zwłaszcza pod rządami Shang Yanga).
✏️ Przejście: od rozbicia Zhou do zjednoczenia Qin
Monarchia Zhou utraciła realną władzę; jej autorytet przetrwał jedynie symbolicznie. Qin przyjęło legalizm, zastąpiło dziedziczną arystokrację mianowanymi urzędnikami oraz wprowadziło ujednolony system podatkowy i poborowy. Wykorzystując ukształtowanie terenu (żyzną dolinę Wei i dogodne warunki obronne) oraz reformy rolne i wojskowe, Qin stało się najbardziej efektywnym i scentralizowanym państwem. W 221 roku p.n.e. Qin Shi Huang pokonał ostatnich rywali, zakończył epokę Zhou i założył pierwsze cesarskie Chiny — Imperium Qin.
Jednostki miar dynastii Qin
Jak już wiemy, okres panowania dynastii Qin charakteryzował się centralizacją wszystkich funkcji zarządzania państwem, w tym systemu podatkowego oraz standaryzacją metrologiczną. Te okoliczności uzasadniają potrzebę przeanalizowania systemu miar z tego okresu.
| Jednostka Qin | Chiński zapis (秦制) | Relacja | Przybliżona wartość metryczna | Uwagi |
|---|---|---|---|---|
| Zhi (指) | Szerokość palca | — | ≈ 0,019 m | Najmniejsza jednostka używana na niektórych miarkach |
| Cun (寸) | Cal | 1 cun = 10 zhi | ≈ 0,023 m | Podstawa do drobnych prac rzemieślniczych i narzędzi |
| Chi (尺) | Stopa | 1 chi = 10 cun | ≈ 0,231 m | Standardowa jednostka miary dynastii Qin |
| Zhang (丈) | Sążeń | 1 zhang = 10 chi | ≈ 2,31 m | Miara w skali ludzkiej, stosowana w architekturze |
| Bu (步) | Krok | 1 bu = 6 chi | ≈ 1,39 m | Używana do wytyczania pól i dróg |
| Li (里) | Chińska mila | 1 li = 300 bu | ≈ 415 m | Standard dla pomiarów dróg i gruntów |
⛏️ Dowody archeologiczne:
- Brązowa miarka z grobowca Fuling (Xi’an, 221 p.n.e.) → 1 chi = 23,1 cm
- Bambusowe tabliczki z Fangmatan (Tianshui, Gansu) potwierdzają identyczne proporcje i zapisy
- Znormalizowane koleiny w pobliżu Xianyang wskazują szerokość osi około 1,5 m, odpowiadającą skali Qin chi–bu
| Jednostka Qin | Chiński zapis (秦制) | Relacja | Przybliżony nowoczesny ekwiwalent | Uwagi |
|---|---|---|---|---|
| Zhu (銖) | — | — | ≈ 0,65 g | Jednostka podstawowa dla monet i ziół leczniczych |
| Liang (兩) | Tael | 1 liang = 24 zhu | ≈ 15,6 g | Standard monetarny i handlowy |
| Jin (斤) | Catty | 1 jin = 16 liang | ≈ 0,249 kg | Codzienna jednostka wagowa na targach |
| Jun (鈞) | — | 1 jun = 30 jin | ≈ 7,47 kg | Ciężka jednostka handlowa |
| Shi (石) | — | 1 shi = 4 jun ≈ 120 jin | ≈ 29,9 kg | Jednostka objętości dla zboża i podatków |
⛏️ Dowody archeologiczne:
- Brązowe odważniki z inskrypcją „Qin liang” znalezione w Xianyang, Yangling i Shuihudi — wszystkie zgodne z ~15,6 g na liang.
- Monety Banliang (nominał pół liang) ważą ≈ 7,8 g, co potwierdza państwowy standard menniczy (½ liang ≈ 7,8 g).
- Kamienne odważniki Qin „Jin” w Muzeum Xi’an wykazują doskonałą proporcjonalną skalę.
| Jednostka Qin | Chiński zapis (秦制) | Relacja | Przybliżony nowoczesny ekwiwalent | Typowe zastosowanie |
|---|---|---|---|---|
| Sheng (升) | — | — | ≈ 0,200 L | Podstawowa miara płynów i zboża |
| Dou (斗) | — | 1 dou = 10 sheng | ≈ 2 L | Codzienny handel i racje żywnościowe |
| Hu (斛) | — | 1 hu = 10 dou | ≈ 20 L | Magazynowanie, podatki, spichlerze |
| Shi (石)** | — | 1 shi = 10 hu | ≈ 200 L | Główna państwowa jednostka zboża (ten sam termin co „shi” w wadze, ale w innym kontekście) |
⛏️ Dowody archeologiczne:
- Brązowe naczynia „Qin hu” i „dou” odkryte w Xi’an i Fufeng z grawerowanymi podziałkami zgodnymi z proporcją 10:1.
- Bambusowe tabliczki z Shuihudi (ok. 217 p.n.e.) zawierają rejestry zapasów z użyciem tych jednostek.
- Ceramiczne naczynia na zboże znalezione w grobach Armii Terakotowej również mają inskrypcję „Shi” (石) do ewidencji masowej.
Autorzy sugerują, że wewnętrzne powiązania systemu mogą stanowić użyteczną podstawę do kompleksowego zrozumienia standardów metrologicznych danego okresu.
| Kategoria | Jednostka bazowa | Mnożniki | Qin → Metryczny (ok.) |
|---|---|---|---|
| Długość | 1 chi | 10 cun = 1 chi → 10 chi = 1 zhang | 1 chi ≈ 0,231 m |
| Waga | 1 liang | 24 zhu = 1 liang → 16 liang = 1 jin | 1 liang ≈ 0,0156 kg |
| Objętość | 1 sheng | 10 sheng = 1 dou → 10 dou = 1 hu | 1 sheng ≈ 0,2 L |
Metodycznie uzasadnione wyprowadzenia wszystkich powyższych parametrów, ustalone w odniesieniu do odpowiednich artefaktów, zostały tu przedstawione czytelnikowi.
| Miejsce | Rodzaj znaleziska | Znaczenie |
|---|---|---|
| Fangmatan (Gansu) | Bambusowe tabliczki z zapisami pomiarów | Potwierdza administracyjny system matematyczny Qin |
| Shuihudi (Hubei) | Teksty prawne i rejestry inwentarzowe Qin | Określa relacje jednostek i system podatkowy |
| Xianyang (Shaanxi) | Brązowe odważniki i standardowe pręty | Fizyczne standardy jednostek chi i liang |
| Miejsce Armii Terakotowej | Inskrypcje na narzędziach i wymiary wozów | Zastosowanie standardów w inżynierii |
| Mauzoleum Yangling | Miary zboża z inskrypcjami | Potwierdza skalę objętości hu–dou–sheng |
Ten artykuł jest częścią obszernej publikacji. [Przejdź do pełnej wersji →]
Publikacja wyjaśniająca podstawy metodologii pomiarów i sposobu przedstawiania jednostek miar.
Przegląd hierarchii społecznej, administracji i organizacji gospodarczej w państwie sumeryjskim.
Rozdział poświęcony dwóm kulturom, Babilonii i Persji, i tutaj odkrywamy, dlaczego...
Tutaj cofamy się do kultury już poznanej, lecz z innej perspektywy...
Przemierzyliśmy już wiele kultur, a świat wciąż nie ma końca. Nasza podróż trwa dalej — tym razem...
