Babilon – tak legendarny, jak mistyfikowany
Oto moment, w którym musimy cofnąć się w czasie — do kultury już omówionej, lecz teraz pod innym kątem.
Krótkie przypomnienie:
❗ Sumerowie — Cywilizacja wzorcowa. Chronologia: ~4000–2300 p.n.e. Główne miasta: Uruk, Ur, Lagasz, Eridu, Nippur. Język: sumeryjski (izolat, niesemicki).
- Poziom innowacji: niezrównany — pierwsza znana, w pełni systematyczna kultura na świecie.
Najważniejsze osiągnięcia
- Pismo: klinowe na glinianych tabliczkach — umożliwiło administrację, umowy, pomiary i astronomię. Matematyka: wynaleźli system sześćdziesiątkowy (podstawa 60), który stał się fundamentem wszystkich obliczeń mezopotamskich. Metrologia: opracowali pierwszy zintegrowany system miar — dla długości, objętości i masy, w tym sumeryjski łokieć (~0,497 m), minę i szekla. Architektura i geodezja: nawadnianie kanałów wymagało precyzyjnej geometrii, dając początek protoinżynierii. Astronomia: rejestrowali ruchy ciał niebieskich; wczesne zikkuraty były ustawiane według zasad astronomicznych.
Istota kulturowa
- Światopogląd sumeryjski był techniczny i pragmatyczny — bogowie kontrolowali naturę, ale ludzie kontrolowali porządek.
To poczucie porządku poprzez miarę stanowi kluczowe dziedzictwo, które przejął Babilon.
❗ Imperium Akadyjskie — Jednoczyciel. Chronologia: ~2334–2154 p.n.e. Założyciel: Sargon z Akadu.
- Język: akadyjski (semicki). Znaczenie: pierwsze imperium — połączenie sumeryjskich miast-państw pod jednym berłem.
Wpływ
- Przejęło w całości sumeryjską naukę: pismo klinowe, matematykę i metrologię. Wprowadziło administrację w języku akadyjskim — łącząc sumeryjskie liczby z semicką gramatyką.
- Ujednoliciło wagi i miary w całej Mezopotamii.
- Stworzyło podstawy późniejszego systemu administracyjnego Babilonu — biurokrację, archiwa i skodyfikowane prawo (wczesne pierwowzory Kodeksu Hammurabiego).
Okres Starego Babilonu — Systematyzatorzy
Jak już widzieliśmy, królestwo babilońskie nie powstało w próżni — jego istnienie było wynikiem historycznej konieczności. Następujące punkty tylko to potwierdzają.
Za panowania króla Hammurabiego z Babilonu (r. 1792–1750 p.n.e.) istniał już dobrze rozwinięty model językowy — akadyjski, w dialekcie babilońskim — który za rządów króla został udoskonalony i znormalizowany do użytku urzędowego.
Z polecenia króla opracowano i ogłoszono słynny Kodeks Hammurabiego. Służył on nie tylko jako tekst prawny, lecz także jako katalog znormalizowanych miar i wartości — obejmujących zboże, ziemię i pracę.
Proto-naukowy rozwój myśli babilońskiej sprawił, że kolejne pokolenia zachowały i udoskonaliły sumeryjską arytmetykę sześćdziesiątkową, tworząc tablice kwadratów, sześcianów i odwrotności — prawdziwą formę protoalgebry, stanowiącą uporządkowany zbiór wiedzy dla przyszłych postępów.
System miar, znany już pod swoimi nazwami — łokieć (kuš) ≈ 0,497 m; szekel ≈ 8,4 g; mina = 60 szekli (≈ 504 g); talent = 60 min (≈ 30,2 kg); oraz miary objętości (gur, sila, ban) — stanowił podstawowe jednostki handlu zbożem i cieczami.
Kontynuowano długoterminową obserwację nieba rozpoczętą przez Sumerów, ale teraz uporządkowaną dla celów kalendarzowych.
Znaczna część współczesnej wiedzy o cywilizacji sumeryjskiej pochodzi z babilońskich zapisów.
Czas na jednostki? Więc chodźcie z nami...
| Jednostka | Przybliżony odpowiednik | Uwagi / odniesienia |
|---|---|---|
| Łokieć (kuš / ammatu / ammûtu) | ~ 0,50 m | W tekstach nowobabilońskich łokieć określano jako ~0,5 m. |
| 1/24 łokcia (šu-si / ubânû) | ~ 0,0208 m | Jako podział ułamkowy: łokieć ÷ 24 ≈ 0,5 m / 24 ≈ 0,0208 m |
| gi / qânu (jednostka długości = 7 łokci) | ~ 3,5 m | 7 × łokieć (~0,5 m) = ~3,5 m |
| Jednostka długości „GAR” (14 łokci) | ~ 7 m | 14 × łokieć ≈ 7 m |
| System | Jednostki i przeliczniki | Przybliżona powierzchnia w m² |
|---|---|---|
| Trzcina (małe jednostki) | np. kuš × kuš itd. | np. 7 łokci kwadratowych ~ 1,75 m² |
| System nasion / większe jednostki | np. ban, gur powierzchni | np. powierzchnia gur ≈ 13 500 m² |
| Jednostka | Stosunek / relacja | Przybliżony odpowiednik metryczny | Uwagi / odniesienia |
|---|---|---|---|
| Ziarno (še / uḫṭatu) | bardzo mała jednostka podstawowa | ~ 0,0000466 kg (≈ 46,6 mg) | Na podstawie średniej z artefaktów z Ur i Nippur |
| Szekel (šiqlu / gin₂) | 1 szekel = ~ 8,40 g | ~ 0,00840 kg | Standard w mezopotamskich tabelach wag |
| Mina (manû) | 60 szekli | ~ 504 g | 60 × 8,40 g = ~504 g |
| Talent (bītu / biltu / gun₂ / kakaru) | 60 min | ~ 30,2 kg | 60 × 504 g = ~30,2 kg |
| Jednostka | Relacja / mnożniki | Przybliżony odpowiednik metryczny | Uwagi / odniesienia |
|---|---|---|---|
| sila₃ / qa | podstawowa jednostka objętości | ~ 1 litr | „Sila” jest często utożsamiany z około 1 litrem w rekonstrukcjach mezopotamskich. |
| ban₂ (sūtu) | 6 × sila | ~ 6 L | 6 × 1 L = 6 L |
| PI / pānu | 6 ban₂ = 36 L | ~ 36 litrów | 6 × 6 L = 36 L |
| gur / kurru | 5 × PI = 180 L | ~ 180 litrów | 5 × 36 L = 180 L |
Te przeliczenia są przybliżone — starożytne miary różniły się w zależności od regionu i epoki.
- Babilońskie (zwłaszcza nowobabilońskie) systemy często zachowywały starsze sumeryjskie standardy.
- Jednostki objętościowe były często powiązane z wagą wody, dlatego przyjmuje się roboczo, że 1 sila ≈ 1 litr.
Ten artykuł jest częścią obszernej publikacji. [Przejdź do pełnej wersji →]
Publikacja wyjaśniająca podstawy metodologii pomiarów i sposobu przedstawiania jednostek miar.
Przegląd hierarchii społecznej, administracji i organizacji gospodarczej w państwie sumeryjskim.
Rozdział poświęcony dwóm kulturom, Babilonii i Persji, i tutaj odkrywamy, dlaczego...
Przemierzyliśmy już wiele kultur, a świat wciąż nie ma końca. Nasza podróż trwa dalej — tym razem...
